Ở vùng đại ngàn phía Tây Quảng Ngãi, nơi nhịp sống hiện đại đang ngày càng sôi động, vẫn có những người lặng lẽ gìn giữ những thanh âm mộc mạc của núi rừng. Y Rum, một cô gái dân tộc Ba Na, là một trong số đó. Với tình yêu cháy bỏng dành cho âm nhạc truyền thống, Y Rum đã thành lập Câu lạc bộ Nghệ thuật Rum Y, nơi không chỉ dạy những nốt nhạc vang lên từ đá, từ ống nứa, mà còn thắp lên niềm tự hào dân tộc trong tâm hồn thế hệ trẻ.

Câu lạc bộ Nghệ thuật Rum Y được thành lập vào năm 2022, chuyên dạy những loại nhạc cụ truyền thống của các dân tộc thiểu số như đàn T’rưng, đàn đá và một số loại nhạc cụ hiện đại như Piano, Organ. Hiện có 38 học viên đang theo học lớp đàn T’rưng và 07 học viên theo học lớp đàn đá.

Y Rum, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Nghệ thuật Rum Y, cho biết: ‘Lứa tuổi đến với Câu lạc bộ là 5 tuổi, tới lớn là không giới hạn số tuổi. Ở đây các bạn người dân tộc Rơ Ngao cũng có, Ba Na cũng có và các bạn dân tộc Kinh cũng có. Để mà các bạn học viên làm quen với các loại đàn thì câu lạc bộ phải nắm bắt được tâm lý tuổi của từng học viên.’

Để học viên dễ tiếp cận, Y Rum chọn cách truyền đạt gần gũi, sinh động, kết hợp nhiều thực hành. Các em được học qua cảm nhận bằng tai, bằng tay và cả cảm xúc. Từ đó dần hình thành đam mê và sự hứng thú với âm nhạc dân tộc ngay từ những lần đầu.

Đàn đá và đàn T’rưng đều là nhạc cụ truyền thống của các dân tộc thiểu số ở vùng phía Tây Quảng Ngãi. Nếu đàn T’rưng có âm thanh vang, trong, dễ gợi cảm xúc và khá phù hợp với trẻ em nhờ cách chơi trực quan, thì đàn đá lại đòi hỏi người chơi phải có cảm âm tốt và lực tay ổn định để tạo ra âm thanh chính xác.

Y Rum cũng thường dành thời gian tìm đến các nghệ nhân – những ‘kho tàng sống’ của văn hóa dân tộc để học hỏi và khắc ghi những điều tưởng chừng mai một. Nghệ nhân ưu tú A Jar bày tỏ: ‘Mong muốn là nhiều người khác sẽ tiếp tục noi theo Y Rum, người đàn chị, người đi trước, những người đi sau tiếp nối nhiều hơn nữa. Góp phần rất quan trọng trong phát triển văn hóa, nhất là văn hóa âm nhạc cổ truyền.’

Không chỉ dừng lại ở các lớp học nhạc cụ từ những người trẻ dân tộc thiểu số như Y Rum, việc truyền dạy âm nhạc truyền thống ở Quảng Ngãi đã và đang được triển khai bằng nhiều hình thức đa dạng. Từ các hội thi, lớp truyền dạy do chính quyền tổ chức, đến những câu lạc bộ văn hóa dân gian được chính những nghệ nhân, người có uy tín ở các thôn, làng thành lập, truyền dạy đã góp phần tiếp nối và gìn giữ bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh.

Ở xã Ngọc Tố, thành phố Cần Thơ, anh Lý Minh Tâm, 27 tuổi, người dân tộc Khmer, đã và đang âm thầm gìn giữ âm sắc truyền thống từ nhạc ngũ âm trong đời sống văn hóa, tinh thần của đồng bào Khmer. Sinh ra trong một gia đình yêu nghệ thuật truyền thống Khmer, anh Tâm đã được nuôi dưỡng bằng những âm thanh ngũ âm vang lên từ ngôi chùa trong phum sóc từ nhỏ.

Anh Tâm chia sẻ, bà và cha anh từng là nhạc công chơi các nhạc cụ Khmer trước đây nên anh đã mê mẩn các loại nhạc truyền thống dân tộc từ bé. Những âm thanh ấy, cứ mỗi lần ngồi xem các nghệ nhân, nhạc công hoà tấu là anh lại học theo và ao ước được chơi một lần. Năm lên 11 tuổi, khi bạn bè cùng trang lứa còn mải chơi các trò chơi trẻ con, thì Tâm đã được tiếp xúc dàn nhạc ngũ âm, loại nhạc cụ truyền thống Khmer được hợp thành bởi 5 bộ nhạc, được làm từ 5 loại chất liệu khác nhau tạo nên 5 âm sắc riêng biệt gồm: Bộ đồng, bộ sắt, bộ mộc, bộ hơi và bộ da.

Với tình yêu sâu sắc, chỉ trong một thời gian ngắn, anh Tâm đã chơi thành thạo và được chọn vào đội nhạc ngũ âm của chùa Khmer tại địa phương, đồng thời được theo đoàn đi biểu diễn khắp nơi mỗi khi có lễ hội. Theo anh Tâm, cảm giác được hòa mình vào những bản nhạc dân gian từ các nhạc cụ ngũ âm trong lễ hội truyền thống Khmer, như tết cổ truyền Chôl Chnaam Thmây, lễ Sene Đôn-ta, Lễ dâng y Kathina… hay mỗi lần được biểu diễn ở các lần tổ chức sự kiện đều khiến anh thấy mình là một phần của văn hóa dân tộc mình. Đó không chỉ là âm nhạc, mà còn là linh hồn của cộng đồng Khmer.

Không chỉ là người biểu diễn, khoảng 4 năm nay, anh Tâm còn trở thành người gieo mầm âm nhạc khi trực tiếp dạy nhạc ngũ âm cho các em nhỏ tại các chùa Khmer trong địa phương. Những lớp học diễn ra đều đặn vào các dịp nghỉ hè, buổi tối hay dịp cuối tuần, thu hút các em nhỏ, thanh thiếu niên Khmer yêu âm nhạc truyền thống tham gia.

Không chỉ dừng lại ở việc truyền dạy, anh Tâm còn nghiên cứu, tìm tòi về quy trình làm ra nhạc cụ ngũ âm. Từ việc chọn loại gỗ, tre phù hợp, xử lý mặt trống đến cân chỉnh âm thanh, tất cả đều được anh tỉ mỉ. Dù gặp không ít khó khăn do không có sách vở hay thầy chỉ dẫn, nhưng bằng sự tâm huyết, tình yêu nhạc cụ truyền thống, anh Tâm đã tự học tập, tự tìm hiểu và tự chế tác thành công 4 loại nhạc cụ trong dàn ngũ âm, gồm: Rôneat Ek, Rôneat Thung, Rôneat Đek và trống và anh đã bán được nhiều nhạc cụ do anh tự làm cho các đội nhạc ngũ âm trong địa phương.

Giữa nhịp sống hiện đại ngày càng hối hả, việc một người trẻ dành trọn tâm huyết cho nhạc cụ truyền thống như anh Lý Minh Tâm đã giúp bản sắc Khmer không chỉ được gìn giữ, mà còn tiếp tục được lan tỏa bền vững trong cộng đồng dân tộc Khmer.