Các quốc gia trên thế giới đang phải cân nhắc giữa nhu cầu sử dụng tiền số ngày càng lớn của công chúng với những cảnh báo về rủi ro đối với ổn định tài chính của lĩnh vực này. Việc sử dụng stablecoin, một loại tiền ảo được thiết kế để giữ giá ổn định, thường neo theo tỷ giá 1:1 với đồng USD, đã gia tăng mạnh trong những năm gần đây.

Stablecoin được sử dụng phổ biến để giao dịch giữa các loại tài sản số và được kỳ vọng có thể dùng để chuyển tiền tức thì. Tuy nhiên, việc sử dụng stablecoin cũng đặt ra nhiều thách thức và rủi ro. Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) đã lên tiếng cảnh báo rằng nếu để stablecoin phát triển tự do, niềm tin của người dân vào tiền tệ sẽ bị xói mòn, chủ quyền tiền tệ bị đe dọa và những rủi ro đối với ổn định tài chính trở nên khó kiểm soát.

Các nhà hoạch định chính sách cũng lo ngại rằng stablecoin có thể bị lợi dụng làm công cụ trung gian cho các hoạt động tội phạm tài chính. Trước những thách thức này, một số quốc gia đang gấp rút phát triển tiền ảo của ngân hàng trung ương (CBDC), nhằm mang đến cho người dân lựa chọn thanh toán số hóa an toàn và góp phần ngăn chặn làn sóng “Đôla hóa” đang mạnh lên.

Tuy nhiên, các dự án CBDC cho đến nay vẫn gặp không ít khó khăn, hiệu quả triển khai còn khá hạn chế. Ông Christian Catalini, sáng lập Phòng thí nghiệm Kinh tế học Tiền mã hóa tại Viện Công nghệ Massachusetts, nhận định rằng chúng ta đang sống trong một bối cảnh kỳ lạ, khi stablecoin neo theo đồng USD nắm vị trí áp đảo. Nếu không có các biện pháp quản lý, điều này có thể dẫn đến tình trạng đô la hóa tràn lan.

Hiện trên toàn cầu có khoảng 250 tỷ USD giá trị stablecoin đang lưu hành, phần lớn đều neo theo đồng USD. Nhà đầu tư thường rót vốn vào loại tài sản này để giữ tiền trước khi giao dịch tiền mã hóa hoặc sử dụng để thanh toán, bởi giao dịch chỉ mất vài phút thay vì vài ngày như ngân hàng truyền thống, đồng thời chi phí giao dịch lại rẻ hơn rất nhiều.

Giới phân tích nhận định thị trường stablecoin sẽ tiếp tục tăng trưởng bùng nổ trong những năm tới. Viện Citi dự báo nguồn cung stablecoin toàn cầu có thể đạt 1,6 ngàn tỷ USD vào năm 2030, thậm chí có thể tăng vọt đến 3,7 ngàn tỷ USD nhờ khung pháp lý thuận lợi hơn tại Mỹ.

Tuy nhiên, tốc độ phát triển quá nhanh này cũng tiềm ẩn nguy cơ khiến các quốc gia không theo kịp sẽ bỏ lỡ việc phát triển ngành công nghiệp mới, đồng thời mất tiếng nói trong việc định hình luật chơi toàn cầu.

Một số quốc gia đang xem xét các giải pháp khác nhau. Tại Anh, Ngân hàng Trung ương (BOE) đã phát đi tín hiệu nới lỏng so với quan điểm thận trọng trước đây với các tổ chức phát hành stablecoin. Tại khu vực đồng Euro, nhiều nhà hoạch định chính sách đang ấp ủ kỳ vọng đưa đồng Euro trở thành đồng tiền dự trữ mới thay thế vị trí thống trị của USD.

Dù vậy, Thống đốc BOE Andrew Bailey vừa cảnh báo rằng việc các ngân hàng lớn tự phát hành stablecoin có thể đặt ra rủi ro cho sự ổn định tài chính. Theo ông Bailey, giải pháp hợp lý hơn cho Anh là từng bước chuyển sang áp dụng tiền gửi dạng token hóa – tức số hóa tiền gửi của các ngân hàng thương mại, qua đó rút ngắn thời gian thanh toán – thay vì vội vàng đưa ra một đồng tiền số quốc gia mới.

Tại khu vực đồng Euro, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) là lực lượng dẫn dắt chủ chốt khi mạnh mẽ thúc đẩy phát hành đồng Euro số. Từ năm 2021, dự án đồng Euro số phục vụ đối tượng khách hàng bán lẻ đã được triển khai, với mục tiêu từng bước giảm sự phụ thuộc của châu Âu vào các tập đoàn công nghệ Mỹ đang nắm giữ hạ tầng thanh toán xuyên lục địa.

Tuy nhiên, bức tranh phát triển tiền số do ngân hàng trung ương phát hành (CBDC) trên thế giới vẫn chưa thực sự khởi sắc. Dù toàn cầu ghi nhận 69 dự án CBDC bán lẻ đang trong quá trình triển khai, mới chỉ có 3 dự án chính thức đưa vào vận hành và hai dự án khác đã phải dừng lại giữa chừng.

Ám ảnh lớn nhất đối với các dự án CBDC là thất bại điển hình của Nigeria. Năm 2021, nước này từng tự tin phát hành đồng tiền số e-Naira, song đa phần người dân lại thờ ơ và chuyển sang sử dụng stablecoin neo theo đồng USD do các tổ chức tư nhân phát hành.

Ông Nitin Datta, Chánh văn phòng UNDCIF (cơ quan trực thuộc Liên Hợp Quốc về tài sản số), nhận định rằng một phần nguyên nhân khiến đồng e-naira thất bại là do nó chỉ đơn thuần là phiên bản số hóa của đồng tiền nội tệ truyền thống, vốn không nhận được sự tin tưởng từ công chúng.

Bà Ruth Wandhofer, Chủ tịch cơ quan quản lý hệ thống thanh toán Vương quốc Anh, nhấn mạnh rằng loại tài sản này vẫn chưa cho thấy khả năng ứng dụng ở quy mô lớn. Theo bà, một giám đốc tài chính cấp toàn cầu “khó có thể dùng stablecoin để thực hiện các giao dịch giá trị lớn xuyên biên giới” do vướng phải chi phí chuyển đổi ngoại tệ đáng kể.

Bà cũng chỉ ra thực tế tại nhiều quốc gia, người tiêu dùng vẫn thiếu kiến thức tài chính cơ bản, hệ thống thanh toán còn nhiều hạn chế, trang thiết bị công nghệ chưa đáp ứng, và tính minh bạch chưa cao.

Đối với những dự án này, ông Josh Lipsky, Giám đốc cấp cao Trung tâm địa kinh tế của Atlantic Council, cho rằng sự ra đời của đồng Euro số sẽ là phép thử quyết định. “Nếu Euro số vận hành thành công, khu vực đồng Euro sẽ chứng minh cho thế giới thấy rằng giải pháp số hóa của khu vực công là khả thi và xứng đáng trở thành hình mẫu toàn cầu”, ông nhấn mạnh.

Lĩnh vực dịch vụ tài chính số đang đóng vai trò quan trọng trong việc thu hẹp khoảng cách giới trong sở hữu tài khoản, theo báo cáo Global Findex Database 2025 của Nhóm Ngân hàng Thế giới. Báo cáo chỉ ra rằng, người trưởng thành tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình có tài khoản ngân hàng hoặc các loại tài khoản tài chính khác đã đạt mức cao nhất từ trước đến nay.

Cụ thể, số liệu từ báo cáo cho thấy sự gia tăng đáng kể trong việc sở hữu tài khoản ngân hàng và các loại tài khoản tài chính khác tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Điều này cũng dẫn đến sự gia tăng của các tài khoản tiết kiệm chính thức, tạo ra những cơ hội kinh tế mới cho cộng đồng.

Công nghệ điện thoại di động được xác định là nhân tố chính thúc đẩy sự tăng trưởng này. Theo báo cáo, 10% người trưởng thành tại các nền kinh tế đang phát triển sử dụng tài khoản tiền di động. Năm 2024, 40% người trưởng thành tại các nền kinh tế đang phát triển đã gửi tiết kiệm qua tài khoản tài chính, tăng 16 điểm phần trăm so với năm 2021. Đây là mức tăng nhanh nhất trong hơn một thập kỷ.

Sự gia tăng của tiết kiệm cá nhân thông qua các kênh chính thức như ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính đang góp phần củng cố hệ thống tài chính quốc gia. Điều này giúp huy động thêm nguồn vốn cho đầu tư, đổi mới và tăng trưởng kinh tế. Tại khu vực châu Phi, tỷ lệ người dân tiết kiệm qua các kênh chính thức đã tăng 12 điểm phần trăm, đạt 35% ở người trưởng thành.

Chủ tịch Nhóm Ngân hàng Thế giới Ajay Banga nhận định, tài chính toàn diện có tiềm năng cải thiện đời sống người dân và chuyển đổi toàn bộ nền kinh tế. Tuy nhiên, tài chính số chỉ có thể hiện thực hóa tiềm năng này khi có sự hội tụ của nhiều yếu tố. Nhóm Ngân hàng Thế giới đang hỗ trợ các quốc gia mở rộng khả năng tiếp cận định danh số tiên tiến, xây dựng các chương trình an sinh xã hội tích hợp hệ thống số chuyển tiền mặt và cung cấp nguồn hỗ trợ trực tiếp tới những người có nhu cầu.

Báo cáo cũng chỉ ra rằng, dịch vụ tài chính số đang giúp thu hẹp khoảng cách giới trong việc sở hữu tài khoản. Trên toàn cầu, 77% phụ nữ đã có tài khoản so với 81% nam giới. Ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, tỷ lệ phụ nữ sở hữu tài khoản đã tăng gần gấp đôi, từ 37% năm 2011 lên 73% vào năm 2024.

Tại các quốc gia đang phát triển, số người trưởng thành sử dụng điện thoại hoặc thẻ để thanh toán cho người bán ngày càng tăng. Năm 2024, 42% người trưởng thành tại các quốc gia thu nhập thấp và trung bình đã thực hiện thanh toán điện tử tại cửa hàng hoặc trực tuyến, tăng từ 35% vào năm 2021. Điều này cho thấy, đầu tư vào các hệ thống tài chính toàn diện, hạ tầng công nghệ và kết nối số là con đường hiệu quả để mở ra cơ hội cho tất cả mọi người. Nhóm Ngân hàng Thế giới đang tiếp tục hỗ trợ các quốc gia trong việc phát triển hệ thống tài chính toàn diện và cải thiện khả năng tiếp cận tài chính cho tất cả mọi người.