Ở Cao Bằng, văn hóa tín ngưỡng của người Dao gắn liền với những bức tranh thờ linh thiêng. Đây không chỉ là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh mà còn phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan của cộng đồng dân tộc này.
Người Dao được chia thành hai ngành chính, Dao Đỏ và Dao Tiền. Cả hai ngành đều coi tranh thờ là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của họ. Tranh thờ của người Dao được chia thành hai loại chính: tranh thờ cúng hằng ngày và tranh sử dụng trong nghi lễ. Mỗi loại tranh thờ đều có vai trò và ý nghĩa riêng trong cuộc sống của người Dao.
Tranh thờ cúng hằng ngày được gọi là Tầu Kháng. Loại tranh này chỉ được treo trên bàn thờ tổ tiên của những gia đình có vai trò trưởng họ. Bức tranh Tầu Kháng gồm 72 hình, mô tả các vị thần và tổ tiên, trong đó có 5 vị thần cao nhất là Nhụn Hùng (Ngọc Hoàng), Sếnh Chiu (Thánh Chủ), Duần Xỉ (Nguyên Thủy Thiên Tôn), Lềnh Pu (Linh Bảo Thiên Tôn) và Tồ Ta (Đạo Đức Thiên Tôn). Người Dao có quy định nghiêm ngặt về thờ cúng, những gia đình không phải trưởng họ không được treo tranh thờ.
Bàn thờ của những gia đình trưởng họ được làm bằng gỗ, trông như một ngôi nhà nhỏ, có mái và 4 cột kéo dài đến nền nhà. Bên cạnh bàn thờ cúng hằng ngày, tranh thờ còn đóng vai trò quan trọng trong nghi lễ của người Dao. Nếu thiếu tranh thờ, nghi lễ cấp sắc, cúng giải hạn, đám tang không thể thực hiện.
Trong nghi lễ cấp sắc, tranh thờ được treo để chứng tỏ sự hiện diện của các vị thần đến chứng kiến và công nhận nghi lễ. Lễ cấp sắc của người Dao có các bậc như 3 đèn, 7 đèn, 9 đèn, 12 đèn. Bậc 3 đèn là lễ công nhận trưởng thành cho đàn ông người Dao. Từ bậc 7 đèn trở lên là lễ cấp sắc cho người thụ lễ được công nhận là thầy.
Trong lễ cấp sắc, người Dao sử dụng các bộ tranh Hành Phây, Tồm Toòng, tranh Xiền nghè, Xiền tào. Các bức tranh này được treo theo thứ tự và có ý nghĩa riêng. Người Dao xem tranh thờ như một ‘lá bùa hộ mệnh’ cho gia đình, dòng họ và giúp họ có thể kết nối với thế giới siêu nhiên.
Ứng xử của những người thầy cúng và người sở hữu tranh thờ luôn tuân thủ các nguyên tắc phong tục; họ tỉ mỉ, cẩn trọng, thực hiện các kiêng kị theo truyền thống. Tất cả những điều này cho thấy có sự tôn kính đặc biệt của người Dao đối với tranh thờ và điều đó cũng thể hiện tính thiêng của tranh thờ trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người Dao.
Tranh thờ của người Dao không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của họ. Với sự tôn kính và cẩn trọng trong việc sử dụng và bảo quản tranh thờ, người Dao đã thể hiện sự tôn kính đặc biệt đối với các vị thần và tổ tiên của mình.
Hiện nay, tranh thờ của người Dao vẫn được lưu giữ và phát triển. Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn về ý nghĩa và giá trị của tranh thờ, chúng ta cần tìm hiểu thêm về văn hóa và tín ngưỡng của người Dao. Dân tộc Dao là một trong những dân tộc thiểu số ở Việt Nam, có nền văn hóa phong phú và đa dạng.
